बिरामी कसरी चाँडै निको हुनसक्छ ?

मानव मस्तिष्कले सम्पूर्ण शरीरमा कोषिकाहरूको कामका लागि समयतालिका बनाएको हुन्छ भन्ने कुरा हालै भएको एक अनुसन्धानले पत्ता लगाएको छ ।

दिनको २४ घण्टामा यी कोषहरूले एउटै समयतालिका अनुसार काम गर्छन्, जसलाई ‘सर्केडियन रिदम’ वा ‘बडी क्लक’ जैविक घडी भनिन्छ । यस जैविक घडी अनुसार दिन र रातमा शरीरको काम गर्ने तरिका फरक हुन्छ । शरीरले २४ घण्टामा विभिन्न समयमा विभिन्न तरिकाले काम गर्छ । ग्रीक चिकित्सक हिप्पोक्रेट्सले यो धेरै पहिले नै बुझिसकेका थिए ।

चिनियाँ परम्परागत चिकित्सा विज्ञानमा पनि फोक्सोले बिहान ३ देखि ५ बजेसम्म, मुटुले बिहान ११ देखि दिउँसो १ बजेसम्म र मिर्गौलाले बेलुका ५ देखि ७ बजेसम्म राम्रो काम गर्ने उल्लेख छ ।

सायद यसैलाई आधार मानेर आज यस दिशामा नयाँ अनुसन्धान भइरहेको छ । जीव वैज्ञानिक जोन ओनिलको अनुसन्धानले ‘फाइब्रोब्लास्ट’ भनिने कोषिकाहरुले दिनको समयमा चोटपटकका कारण क्षतिग्रस्त तन्तुहरू तुरुन्तै मर्मत गर्छन् भन्ने देखाएको छ । फाइब्रोब्लास्ट कोषिकाहरु छालाको कोषिकाहरुमा प्रवेश गरेर चोट लागेको ठाउँमा पुग्छन्, र यसलाई निको पार्न मद्दत गर्छन् ।

प्रोफेसर ओनिलले इन्टरनेसनल बर्न इन्जुरी डाटाबेसको मूल्यांकन गरेपछि अनुसन्धानमा भनेका छन्, ‘दिउँसो जल्ने बिरामीको तुलनामा राति जलेका मानिसहरूको घाउ निको हुन ११ दिन बढी लाग्छ ।’

जैविक घडीलाई बुझ्नुपर्छ

रोगसँग लड्ने हाम्रो शारीरिक क्षमताले पनि हाम्रो शरीरको घडीलाई असर गर्छ । शरीरमा फैलिने कुनै पनि प्रकारको संक्रमणसँग लड्न बलियो प्रतिरक्षा प्रणाली हुनु महत्त्वपूर्ण छ ।

भाइरोलोजिस्ट राहेल एडगरले ‘बडी क्लक’ जैविक घडी र भाइरल संक्रमणबीचको सम्बन्धको बारेमा अनुसन्धान गर्दैछन् । उनले मुसामा हुने रिङ्वर्म भाइरसबारे अनुसन्धान गरेका छन् ।

उनका अनुसार यो भाइरस राति १० गुणा बढी सक्रिय हुन्छ भने बिहानी पख यसको प्रभाव निकै कम हुन्छ । यो परिवर्तन सम्भवतः प्रतिरक्षा प्रणाली कम सक्रिय भएको कारणले हुन्छ । संक्रमित कोषिकाहरुको लय पनि संक्रमण बढाउन प्रभावकारी हुन्छ ।

मौसमी ज्वरोमा पनि यस्तै नतिजा देखिएको छ । दिउँसोभन्दा बिहान औषधि खाएमा चाँडै राहत मिल्छ । तर यो पनि सत्य हो कि दिनको समयमा बिरामी पर्ने सम्भावना बढी हुन्छ । एउटै सिद्धान्त विभिन्न प्रकारका संक्रमणहरुमा लागू हुँदैन ।

सही समयमा औषधि लिनुपर्छ

प्रोफेसर एडगर भन्छन्, ‘यदि कुन समयमा भाइरसले वरपरका कोषिकाहरुलाई असर गरिरहेको छ भन्ने कुरा थाहा भयो भने एन्टिभाइरल थेरापीमार्फत यसलाई फैलिनबाट रोक्न सकिन्छ । यसो गर्दा एन्टिभाइरल औषधिको मात्रा पनि घटाउन सकिन्छ ।’

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार करिब २५० आधारभूत र अत्यावश्यक औषधिहरू विश्वका प्राय: सबै अस्पतालमा उपलब्ध छन् । तर ती सबै लिने समय फरक छ । ती औषधिको प्रभाव शरीरको आन्तरिक सेलुलर घडीद्वारा तय हुन्छन् । जसकारण औषधिको प्रभाव कम वा बढी हुन सक्छ । यसमा पेनकिलर, रक्तचाप, दम र क्यान्सर औषधिहरू समावेश छन् ।

औषधिको प्रभावकारिता कति हुने भन्ने कुरा त्यसलाई कुन समयमा प्रयोग गरिन्छ भन्ने कुराले निर्धारण गर्छ । यसको मतलब ती औषधिहरू सही समयमा नखाएमा तिनीहरूको प्रभाव कम हुन्छ ।

उदाहरणका लागि यदि ब्लड प्रेसरको औषधि बिहानको सट्टा साँझमा लिने हो भने यो ६० प्रतिशत मात्र  प्रभावकारी हुन्छ । अर्को अनुसन्धानले विकिरण थेरापीको प्रभाव बिहानको तुलनामा दिउँसो बढी हुने देखाएको छ ।

सबैको शरीरले एउटै प्रकारले काम गर्दैन

कुन औषधिले कुन समयमा र कुन समयमा बढी प्रभाव पार्छ भन्ने पत्ता लगाउन त्यति सजिलो छैन । बिरामी सधैं ठीक समयमा औषधि सेवन गरिराख्न सम्भव हुँदैन । साथै औषधिको पछाडिको गणित पनि बिरामीलाई बुझाउन सकिंदैन ।

धेरै पटक बिरामीहरूले समयमै औषधि नलिंदा निको हुन समय लाग्छ । औषधिलाई नियमित नछुटाई सेवन गर्नुपर्छ । यदि बीचैमा औषधि छोडियो भने औषधिले राम्ररी काम गर्दैन । यो कुरा बिरामीहरूले बुझेका हुँदैनन् ।

हरेक व्यक्तिको ‘बडी क्लक’ फरक-फरक हुन्छ । कतिपयको सुत्ने, उठ्ने र खाने समय मिलिरहेको हुँदैन । कसैको त राति अबेरसम्म बस्ने र बिहान अबेरसम्म सुत्ने बानी हुन्छ ।

धेरै व्यक्ति रातको समयमा काम गर्छन् । जसकारण उनीहरूको ‘बडी क्लक’को लय पूर्ण रूपमा फरक हुन जान्छ, जसले उनीहरूको स्वास्थ्यमा समेत असर गर्छ ।

प्रकाश, निद्रा र समय

हाम्रो प्लेटलेट्स र रगत मोटो बनाउने कोषिकाहरु दिनको समयमा बढ्छ । साथै एड्रेनालाइन हार्मोन जसले मुटुको धड्कन बढाउँछ र स्नायुहरूलाई साँघुरो बनाउँछ, त्यो पनि दिनको समयमा बढी निस्किन्छ ।

केही सघन हेरचाह एकाइहरू वा हृदय हेरचाह एकाइहरूमा, रातमा मधुरो बत्ती बालिएका हुन्छन्, जुन बिरामीहरूको लागि राम्रो हो । दिन-रातको समय र बिरामीको जैविक घडीले धेरै प्रकारका शल्यक्रिया र छिटो निको पार्नमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ । शोधकर्ताहरूले चाँडै नै मुटुरोगीलाई निको पार्न सर्काडियन चक्की, आवश्यकता अनुसार प्रकाशको उपस्थिति वा अभावमा प्रयोग गर्न सक्ने वातावरण बनाउने आशा गरेका छन् ।

प्रकाश, निद्रा र समय राम्रो स्वास्थ्य कायम राख्न सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण छ, तर हामी सबैले यी कुरामा ध्यान दिइरहेका हुँदैनौं । क्यान्सर, मुटु रोगदेखि एलर्जीका बिरामीलाई औषधिले शरीरमा राम्रो काम गर्ने बेलामा दिइन्छ । यसले बिरामीलाई छिट्टै निको हुन मद्दत गर्छ ।

बीबीसीबाट